برچسب: hot tap

اگر عملیات هات تپ را جزو فرایندهای ویژه خطوط لوله به شمار آوریم، بدیهی است که نکات ایمنی و کنترل های فنی نیز باید در آن ماهیت ویژه و منحصر به خود را داشته باشند. اجرای هات تپ بدون توجه به نکاتی که آن را تبدیل به فرایندی ایمن و مطمئن می کنند به هیچ عنوان توصیه نمی شود و از این رو بر مجموعه مجری عملیات hot tap واجب است که پیش از اجرای پروژه نسبت به مراتب اجرایی آن و متغیرهای تعیین کننده اش درکی کامل و جامع داشته باشند. در نتیجه برنامه ریزی و تدوین یک دستورالعمل کامل که ساز و کارهای کنترلی فلرایند رلا درج کرده باشد جزو پیش نیازهای اجرای هات تپ به شمار می رود.

در این خصوص می توان شرحی مفصل از مکانیسم های کنترلی اجرای هات تپ را ارائه داد. در این نوشتار به سرفصل برخی از این متغیرها خواهیم پرداخت تا درکی کامل تر از الزامات مدیریتی این فرایند ویژه خطوط لوله حاصل شود:

• کنترل های محیطی: در این خصوص باید نگرشی دوجانبه داشت و هم به آسیب های وارد از ناحیه محیط به فرایند، و هم به آسیب های احتمالی اجرای هات تپ به محیط پرداخت. بدیهی است که ممکن است در حین اجرای هات تپ متغیرها و شاخص هایی در محیط موجود باشند که اجرای هات تپ را به مخاطره اندازند. مواد شیمیایی و سمی منتشر در محیط یکیاز این دست موارد هستند. از طرف دیگر خود عملیات hot tap نیز می توانتد به دلیل اهمال نیروی کار یا عدم طراحی و تدوین دقیق فرایندهای فنی به محیط آسیب برساند. از جزئی ترین مصادیق نظیر ریختن مواد زائد در مجاورت محل کار hot tap توسط اپراتورها گرفته تا مصادیق حاد و شدید نظیر سوانح خطرناکی چون احتراق و انفجار، آسیب هایی هستند که از ناحیه عملیات هات تپ متوجه محیط می شوند. مجری هات تپ باید نسبت به هر دو آیتم حساسیت کافی را داشته باشد تا از بروز هر دو پیشگیریس کند. پیش از اجرای عملیات باید شاخص های زیست محیطی به خوبی پایش شوند تا ایسمنی عملیات hot tap، و اپزراتورهای مجری فرایند تصمین شود. در ین احجرای عملیات نیز باید این مهم پیگیری شود. از سوی دیگر بازرسین و مسئولین نظارت بر اجرای hot tap نیز باید پیگیرانه و مسئولانه نسب به هر یک از مراحل اجرای هات تپ نظارت های کافی را به خرج دهند تا محیط در نتیجه هرز یک از این گام ها دچار آسیب نشود.

• کنترل های بهداشتی: نیروی کار اولین عنصری است که در معرض آلودگی های ناشی از کار قرار می گیرد و بیش از هر دست اندرکاری در پروسه هات تپ ممکن است مواجه با بیماری های ناشی از آلودگی یا کار در محیط نا ایمن شود. از این رو حفظ سلامت نیروی کار و پایش و کنترل هر گونه عاملی که به نحوی بر سلامت و بهداشت او آسیب می رساند در اولویت اجرایی هات تپ خواهد بود. مدیریت مجموعه اجرایی هات تپ در درچه اول باید نسبت به در اختیار قرار دادن لباس کار و سایر ادوات لازم به صورت منظم و در بازه های زمانی استاندارد توجه ویژه داشته باشد. همچنین تست سلامت نیروی کار و رصد وضعیت سلامتی او جزو الزامات هر کار فنی و اجرایی به شمار می رود و از این رو باید نسبت به آن نیز اهتمام ویژه به خرج داد. نظارت بر تغذیه و فراهم کردن وعده های غذایی منظم و سالم، و نیز امکانات رفاهی متنایسب با شرایط کاری فشرده hot tap از دیگر الزاماتی است که در خصوص سلامت و بهداشت جسمی و روحی نیروی کار شایسته توجه ویژه است.
• کنترل های فنی: درج دستورالعمل های استاندارد برای اجرای هات تپ از لوازم مهم در تضمین فرایند اجرایی خواهد بود و با توجه به این که انشعاب گیری گرم دارای خطرات و تهدیدات قابل توجه است، مستندات باید با بیشترین دقت ممکن تدوین شود. همچنین وظیفه متولیان و مسئولان اجرایی و نظارت هات تپ است که در طول فرایند گام به گام تمامی مراحل را رصد کنند و نسبت به صحت اجرای هر یک از مراحل اجرای هات تپ توجهات ویژه را مبذول دارند. کلیه مراحل این فرایند روی خطوط لوله و مخازن حاوی سیال انجام می شود و از این رو مخاطرات خاص خود را دارد. باید توجه داشت که بروز هر گونه ایراد در هر یک از مراحل فرایند می توان خطراتی جبران ناپذیر به همراه داشته باشد.
• کنترل های پس از انجام عملیات: هرگز نباید تصور کرد که با اتمام hot tap فرایند به پایان رسیده است. با پایان عملیات هات تپ فرایندهای کنترلی مابعد عملیات می بایست به انجام برسند. در درجه اول باید نسبت به صحت عملکرد اتصالات نصب شده روی لوله پس از اجرای کار اطمینان حاصل کرد. هر گونه نشتی از ناحیه این اتصالات بدان معناست که یکی از مراحل ساخت، نصب یا عملیاتی به مشکل دچار شده است.

در صورت اطمینان از صحت عملکرد اتصالات، ابزار و ادوات عملیات اجرای هات تپ ضمن رعایت نکات ایمنی به محل حمل منتقل می شوند. یکی از مهم ترین فرایندها پس از اتمام عملیات، بازیابی دستگاه ها و اجزای عملیات به گونه ای است که برای عملیات های بعدی نیز کیفیت و صحت خود را حفظ کنند. باید فرایندهای نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه روی ابزارهای مورد نظر پیاده شود تا هیچ گونه ایرادی متوجه آن ها نشود. دستگاه هات تپ ممکن است پس از اتمام یک عملیات تا مدت ها مورد استفاده قرار نگیرد. باید فرایندهای نگهداری در آن به شیوه ای پیاده سازی شوند که دستگاه کیفیت خود را حفظ کنند.

کنترل و پایش فرایندها از اجزای بی بدیل عملیات هات تپ است. مجری hot tap به همان اندازه که نسبت به فرایندهای اجرایی حساسیت دارد، باید نسبت به نظارت و پایش فرایندها نیز به همان میزان اهتمام ورزد. صرف پیشبرد مراحل اجرایی بدون نظارت واحدهای مهندسی، می تواند محمل آسیب های جدی به عملیات باشد. چه بسیار مواردی که از همین سویه عدم توجه به فاکتورهای نظارتی به دلایلی نظیر اهمال نیروی کار، عدم تمرکز او، عدم هماهنگی های لازم، عدم اهتمام به استانداردها و دستورالعمل ها و روش های اجرایی، و حتی وجود اشتباهات در طراحی و برنامه ریزی های فنی و مهندسی دچار آسیب های جدی شده اند و فرایند اجرایی متوجه آسیب های جبران ناپذیر شده است.

در عملیات های مربوط به خطوط لوله عوامل و متغیرهای متفاوتی دخیل اند که بعضاً می توانند با هم تناقض داشته باشند. به عبارتی ممکن است پیشبرد یک متغیر با مانعی از سوی یک متفیر دیگر مواجه شود و به همین ترتیب فرایند دچار آسیب و ایراد شود. اجرای هات تپ نیز که از مصادیق انجام کار گرم روی خطوط لوله است از این قاعده مستثنی نبوده و در خصوص آن نیز می بایست تمامی تدابیر لازم به بهترین و دقیق ترین شکل ممکن اتخاذ شده باشد.

در این شرایط برای اجرای هات تپ به بهترین شکل ممکن باید تمامی این عوامل را شناسایی کرد، آن ها را بر حسب اولویت و اهمیتی که در کار گرم انشعاب گیری دارند رتبه بندی نمود و تأثیری که هر یک می تواند بر دیگر داشته باشد را مورد بررسی و آزمون قرار داد تا هیچ نکته ای برای اجرای هات تپ از قلم نیفتاده باشد. در صورت تداخل این متغیرها با یکدیگر، باید راهکاری اتخاذ شود که هر دو متغیر به نفع پیشبرد هدف تعدیل شوند.

بنابراین برای اجرای هات تپ به شکل بهینه باید گام های زیر را برداشت:

• شناسایی عوامل و متغیرهای اجرای عملیات هات تپ گام اول این فرایند است. باید تمامی عوامل تأثیرگذار بر اجرای کار گرم را شناسایی کرده و بر حسب اهمیت آن ها را در یک لیست اولویت یبندی کرد. برای مثال سایز انشعاب یکی از عوامل می باشد. فشار سیال از دیگر متغیرهایی است که در اجرای هات تپ می تواند نقش به سزایی داشته باشد و باید در خصوص آن اقدامات اجرایی لازم را اتخاذ کرد. حتی محل انجام عملیات، مدت زمان انجام عملیات، ارتفاع لوله از سطح زمین، راستای انجام عملیات و مواردی از این دست همگی می توانند جزو متغیرهای تعیین کننده ای باشند که در برنامه ریزی و اجرای هات تپ نقش قابل توجهی دارند.

در کنار این عوامل، می توان به متغیرهای محیطی نظیر آب و هوای منطقه در روزهایی که عملیات قرار است انجام شود، میزان مواد شیمیایی و قابل احتراق منتشر در محیطی که کار در آن اجرا می شود، خدمات ایمنی محیطی که کارفرما بر حسب قرارداد در اختیار تیم اجرای هات تپ می گذارد و از این قبیل را از عوامل تعیین کننده در اجرای هات تپ برشمرد.

مجری کار موظف است ابتدا تمامی این متغیرها را شناسایی کرده و آن ها را بر حسب اهمیتی که دارند اولویت بندی کند. ضریب دهی به هر یک از این عوامل بر حسب اهمیت نیز از اقداماتی است که می توان برای برنامه ریزی دقیق تر پروژه به انجام رساند.

• تا اینجا بر میزان اهمیت و تأثیری که هر عامل بر اجرای هات تپ خواهد داشت اشاره شد. اما شناسایی تأثیری که هر یک از عوامل می تواند بر عامل دیگر بگذارد از دیگر گام هایی است که در خصوص آن باید اهتمام ویژه به خرج داد. اجرای هات تپ به عنوان یک فرایند کلی خود دارای زیرفرایندهایی است که می توانند بر هم تأثیر متقابل داشته باشند. در این مورد نیز باید میزان تأثیر متغیرهای این زیرفرایندها بر یکدیگر اهتمام ویژه به خرج داد. برای مثال در خصوص جوشکاری نازل روی خط لوله متعیرهای محیطی نظیر مواد شیمیایی قابل احتراق در محیط می توانند خطر زا باشند و به عنوان عاملی بازدارنده جهت انجام بدون دردسر جوشکاری ظاهر شوند. در این شرایط باید راهکارهایی برای ایمن سازی فرایند اتخاذ کرد. برای مثال پاک سازی مقطعی محیط، متوقف کردن فرایندهای مجاور که تولید مواد شیمیایی می کنند برای مدت زمان کوتاه، بستن مجراهای زمینی که از آن ها مواد مذکور به محیط سرایت می کنند و از این قبیل، اقداماتی است که می توان برای ممانعت از بروز آسیب به فرایند بر حسب تداخل این دو عامل اتخاذ کرد.

در مورد دیگر برای مثال فشار پایین سیال بار دیگر اجرای جوشکاری نازل روی خط لوله را با مشکل مواجه می کند چرا که سیال درون لوله نقش خنک کننده خط را ایفا خواهد کرد. در این قسم شرایط نیز باید تدابیر لازم نظیر افزایش مقطعی فشار سیال و یا تغییر نازل و استفاده از نازل های مکانیکی را اتخاذ کرد.

• از مثال های ذکر شده می توان نتیجه گرفت که پس از تعیین ماهیت اثرگذاری هر عامل بر دیگری، و میزان این اثرگذاری، نوبت به اتخاذ تصمیماتی برای ممانعت از تصادم زیرفرایندها می رسد. برای اجرای هات تپ به ایمن ترین و باکیفیت ترین شکل ممکن، باید تمامی این عوامل مورد بررسی قرار گرفته و با تشکیل کار گروه های مطالعاتی متشکل از مهندسان و اپراتورهای زبده و دارای تجربه در زمینه اجرای هات تپ، اقدامات اصلاحی لازم جهت پیشگیری از تزاحم فرایندها را شناسایی کرد.

انجام مراتب فوق به بهترین شکل ممکن نیاز به دو پیش شرط دارد؛ اول آن که مجری کار مدکور دانش علمی و مهندسی کافی و نیز تجربه اجرایی و عملی مناسب برای تدوین چنین دستور کاری را داشته باشد. مجری کار باید بر حسب درگیری در پروژه های اجرایی پیشین نسبت به تمامی عواملی که هر یک به نحوی می تواند بر فرایند اثرگذار باشند آگاهی داشته و اقدامات برای درج دقیق همه این عوامل را اتحاذ کند. نکته دوم که به همان اندازه حائز اهمیت است اهتمام و تعهد فرد به انجام امور به بهترین شکل ممکن است. او باید توجه کافی به تمامی فاکتورها داشته و هیچ عامل تعیین کننده ولو جزئی و کم اهمیت را از قلم نیاندازد. مجری فرایند اجرای هات تپ باید بداند که خدمتی که به کارفرما می دهد دارای حساسیت های بالایی است و در صورت بروز هر گونه آسیب در هر یک از زیرفرایندهای اجرای هات تپ، نه فقط خود دچار خسارت مالی، فنی و اعتباری می شود، بلکه کارفرما نیز ممکن است دچار آسیب هایی ناشی از اهمال مجری کار گرم شود.

بنابراین برای یک پیمانکار به همان میزان که آینده و اعتبار کار مخدوش مهم است، حفظ ایمنی و سلامت مجموعه تحت مدیریت کارفرما باید اهمیتی بیشتر داشته باشد. این امر خصوصاً زمانی اهمیت بیشتری خواهد یافت که بدانیم عملیات های اجرای هات تپ اغلب در مجتمع های پالایشگاهی و پتروشیمی انجام می گیرد و بروز کوچک ترین آسیب در فرایندهای جزئی می تواند اختلال هایی بزرگ در روند انجام کار ایجاد کند.

اجرای هات تپ یکی از فرایندهای فنی خطو لوله و مخازن به شمار می آید که معمولا در پالایشگاه ها و مجتمع های پتروشیمی بیشتر از سایر فیلدهای صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد، اما به طور کلی هر واحد صنعتی و خدماتی که به نحوی درگیر فرایندهای پایپینگ بوده و انتقال سیال از طریق خطوط لوله، یا ذخیره آن در مخازن بخشی از فرایندهای آن را شامل می شود می تواند به نحوی از آن استفاده کند.

اجرای هات تپ دارای الزامات و مبانی فنی بسیار حساس و شایان توجه است. بی توجهی به این شاخص ها برای اجرای هات تپ به هیچ عنوان توجیه ندارد. هات تپ روی خطوط لوله و مخازنی انجام می شود که سیال درون آن ها در جریان است. اغلب سیالات نیز حاوی مواد و ترکیباتی هستند که مستعد بروز احتراق و خطرات جانی و مالی اند. این امر در خصوص مجتمع های پالایشگاهی و پتروشیمی بیشتر صدق می کند، چرا که این دسته واحدهای صنعتی استخراج کننده و تولید کننده فرآورده های نفتی و گازی هستند و از این رو خطوط لوله آن ها حاوی ترکیبات قابل اشتعال است.

حال و تحت این شرایط بدیهی است که اجرای هات تپ روی این دسته خطوط لوله چه خطراتی ممکن است به بار بیاورد و کوچک تین بی توجهی به فاکتورهای فنی کار می تواند چه تبعاتی به همراه داشته باشد. در فرایند اجرایی Hot Tap دستگاه برش گردبر یا کاتر با لوله درگیر می شود و روی آن فرایند برش را به صورت دورانی انجام می دهد. چنان که می دانیم برش یک فرایند حرارت زا است و در صورتی که در مجاورت مواد شیمیایی قابل اشتعال انجام گیرد می تواند ضریب واکنش این مواد در مقابل حرارت ناشی از برش را به طرز مشهودی بالا ببرد.

حساسیت کار زمانی بالاتر می رود که بدانیم در فرایند اجرای هات تپ هیچ گونه ماده و ابزار خنک کننده ای برای خنک کردن ناحیه برش حین فرایند وجود ندارد. ماهیت فرایند هات تپ و دستگاه آن به گونه ای است که دسترسی اپرتورهای اجرایی به ناحیه برش حین فرایند در آن ناممکن است و به همین دلیل امکان خنک کاری حین اجرای هات تپ به صورت دستی وجود ندارد. در این شرایط تنها ماده خنک کننده فرایند برش، خود سیال درون لوله می باشد که با جریان خود مانع از تجمع و افزایش ایستای دمای ناحیه برش شده و به این ترتیب خود نقش کننده عملیات را بر عهده می گیرد.

در چنین شرایطی وظیفه تیم های اجرایی و فنی و مهندسی است که با محاسبه مشخصات فنی سیال و سایر مولفه های تعیین کننده امکان پذیری اجرای هات تپ و دستورالعمل آن را طراحی و تدوین کنند. خروجی این مطالعات می تواند به یکی از اشکال زیر دستور کار اجرای هات تپ برای یک عملیات مشخص را تعیین کند:

• ممکن است فرایند امکان سنجی به این خروجی بیانجامد که با توجه به مشخصات فنی خط امکان اجرای هات تپ روی آن وجود دارد. در این شرایط باید محدودیت ها و الزامات مورد شناسایی قرار گرفته و دستورالعملی برای اجرای هات تپ تدوین شود که این محدودیت ها را به عنوان خطوط قرمز لحاظ کرده و راهکارهای عملی و اجرایی برای تخطی نکردن از آن ها پیش بینی شده باشد. بدیهی است فرایند اجرایی و عملیاتی بر اساس خروجی های مهندسی انجام خواهد شد. تیم اجرایی تحت نظارت بازرسین مهندسی مراحل اجرایی کار را بر اساس دستورالعمل تدوینی به پیش می برد و در صورتی که به هر دلیلی امکان اجرایی نشدن دستورالعمل ها نبود، ضمن مشورت با تیم مهندسی راه حل های جایگزین بررسی و احرایی می شوند.
• ممکن است در فرایند امکان سنجی این نتیجه حاصل شود که اجرای هات تپ تحت شرایط معمولی به دلیل فاکتورهای فنی پیچیده واُسیب زای خط امکان پذیر نیست، اما با اتخاذ تدابیر فنی ویژه می توان کار اجرای هات تپ را بدون بروز هر گونه ریسک و خطر به انجام رساند. برای مثال ممکن است سیال درون لوله از نوع بسیار خطرناک بوده و اجرای هات تپ روی آن پرمخاطره باشد. یا شرایطی را تصورز کنید که دمای سیال و فشار آن بالا بوده و عملیات Hot Tap را با دشواری هایی مواجه کند. در این قسم شرایط تیم های مهندسی و اجرایی باید با دقت ویژه راهکارهایی برای رفع این شرایط ویژه پیدا کرده و با اجرایی کردن کامل شان حین فرایند، عملیات را از هر خطر بالقوه ای مصون بدارند.
• ممکن است امکان سنجی کار به این خروجی منتهی شود که اجرای عملیات هات تپ روی لوله امکان پذیر نیست. در این شرایط باید از انجام کار امتناع کرد. البته این وظیفه مجری متبحر است که تا جای ممکن بر حسب استانداردها و تجارب خود راه حل هایی برای عملیاتی شدن کار پیدا کند اما در شرایطی که کار به هیچ عنوان ممکن نیست، اعلام آن به صریح تری شکل ممکن، حرفه ای ترین کاری است که از یک مجری متبحر انتظار می رود.

برای مثال چنان که اشاره شد سیال درون لوله نقش خنک کننده فرایند برش را دارد. حال اگر سیال کم فشار باشد  ومیزان فشار آن به قدری پایین باشد که کارکرد خنک کاری مجموعه را نتواند ایفا کند بدیهی است که اجرای هات تپ فرایندی بسیار پر ریسک و پر خطر خواهد بود و باید از انجام آن امتناع کرد. البته در این شرایط نیز می توان به سراغ راهکارهای حل مسأله رفت. برای مثال می توان به کارفرما پیشنهاد داد که با تزریق سیال به صورت مقطعی یا افزایش مصنوعی فشار حین اجرای هات تپ شرایط را برای عملیاتی شدن کار فراهم کند، اما اگر به هر دلیلی انجام این قسم کارها نیز امکان پذیر نبود، اجرای کار هات تپ به هیچ وجه توجیه نداشته و مجری کار باید از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کند.

از آن چه گفته شد می توان پی برد که Hot Tap چه در خطوط لوله و چه در مخازن عوامل تعیین کننده عدیده ای دارد و باید به تمامی آن ها توجه داشت تا کار بدون کوچک ترین ایرادی انجام شود. این فرایند پیش از هر چیز مستلزم محاسبات و مطالعات مهندسی است و از این رو در درجه اول یک فرایند مهندسی محسوب می شود. تنها در صورتی که خروجی مهندسی بر امکان پذیری کار مبتنی بود می توان به سراغ مراحل عملیاتی اجرای هات تپ رفت.