وجود و انتشار مواد شیمیایی در محیط های کاری بخشی گریزناپذیز از فرایندهای صنعتی به شمار می رود و کمتر محیط کاری را می توان یافت که به نحوی درگیر با مواد شیمیایی ساطع در محیط نباشند. اجرای عملیات هات تپ نیز از این قاعده مستثنی نیست و همواره در معرض مواد شیمیایی ای قرار دارد که به صورت بالقوه می توانند آسیب های ایمنی به فرایند اجرایی و نیروی کار وارد کنند. مجتمع های صنعتی خصوصا پالایشگاه ها و پتروشیمی ها مملو از مواد شیمیایی ای هستند که هر یک به نوبه خود می توانند منشأ خطرات بزرگی باشند. به برخی از این خطرات به شرح زیر اشاره می شود. لازم به ذکر است این مواد می توانند به همان میزان برای اجرای عملیات هات تپ نیز مضر باشند:
- برخی مواد شیمیایی می توانند بر سیستم ایمنی بدن انسان آسیب وارد کرده و به این ترتیب بر او صدمات جدی وارد کنند. وقتی نیروی کار در محیطی فعالیت می کنند که دارای مواد شیمیایی است، این مواد می توانند او را دچار انواع آسیب ها، از کوچک ترین آسیب ها نظیر مسمومیت جزئی گرفته، تا آسیب های پوستی، و در مختصات خطرناک تر، آسیب های تنفسی، بینایی و چشایی کنند. اگر این مواد از نوع بسیار خطرناک نظیر گاز ترش باشند، انتشار آن ها در میحط حتی می تواند به قیمت جان نیروی کار تمام شود. بنابراین برای اجرای عملیات هات تپ باید به این نکات توجه کرد. شناسایی این مواد و ممانعت از انتشار آن ها در محیط از الزامات اجرای عملیات هات تپ است.
- برخی مواد شیمیایی می توانند بر فرایندهای موجود در محیط آسیب وارد کنند. برای مثاال انتشار مواد شیمیایی آتش زا و قابل احتراق در محیط هایی که کار گرم در آن ها انجام می شود می تواند منشأ آتش سوزی، انفجار و بروز خسارات مشهود بر نیروی کار و مجموعه شوند. این دست مواد شیمیایی قابل احتراق به محض تصادم با فرایندهای مربوط به کار گرم مستعد واکنش پذیری شده و به این ترتیب می توانند مجموعه را در خطر قرار دهند.
- برخی مواد شیمایی می توانند آسیب هایی جدی اما نامحسوس و تدریجی بر فرایندها و تجهیزات و نیروی انسانی وارد کنند. برای مثال برخی مواد شیمیایی که در یک محیط کاری حضور مستمر و دائم دارند می توانند به مرور با تجهیزات نصب شده در محیط واکنش نشان داده و آن ها را فرسوده کنند. یا نیروی کاری را تصور کنید که برای مثال در محیطی کار می کند که در معرض مواجهه با گازهای خطرناک اما رقیق در محیط کار خود است. طبیعتاً این شرایط نیروی کار را به مرور در قبال این مواد خطرپذیرتر کرده و کار به جایی می رسد که آسیب های جدی بر سلامت او وارد می شود. البته این قسم مواد و مواجهات برای اجرای عملیات هات تپ خطرزا نیبستند. هات تپ یک فرایند ویژه است که معمولاً بازه زمانی کوتاه مدت داشته و کل فرایندهای مربوط به آن ظرف چند روز به اتمام می رسند. از این رو این دست آسیب ها خطرات جانی برای نیروی کار نخواهند داشت، مگر آن که یک مجموعه نیاز به چندین عملیات هات تپ داشته باشد و مجری عملیات ناچار باشد برای مدت طولانی در محل مشغول به فعالیت باشد.
با توجه به این که عملیات هات تپ یک کار گرم با ماهیت ویژه محسوب می شود حساسیت نسبت به این دست رویدادها امری دارای اهمیت بالاست و از همین رو برای انجام عملیات باید به تمامی متغیرهای محیطی که به نحوی آلودگی در میحط ایجاد می کنند توجه داشت. آلودگی هایی که می توانند بر اجرای عملیات هات تپ اثر منفی بگذارند را می توان به شرح زیر برشمرد:
- ممکن است محیط به صورت طبیعی آلوده به مواد شیمیایی خطرزا باشد. برای مثال اگر ماهیت فرایندهایی که در مجاورت محل انجام عملیات هات تپ انجام می شوند به گونه ای باشد که مواد شیمیایی در محیط آن متصاعد شود، فرایندهای جانبی و نیروی انسانی تحت تأثیر آن قرار می گیرند. این امر می تواند منشا خطر باشد. در چنین محیطی شرایط برای اجرای عملیات هات تپ دشوار خواهد شد، خصوصاً اگر مواد منتشر شده قابل احتراق باشند و با فرایندهای کار گرم هات تپ واکنش پذیر شود.
- ممکن است در نتیجه بروز ایراد در هر یک از ایستگاه های مجاور دچار انتشار سیالات و مواد شیمیایی خطرناک و قابل احتراق در فضایی شویم که عملیات هات تپ قرار است در آن جا اجرا شود. برای مثال بروز نشتی در خطوط لوله مجاور و انتشار سیال و گازهای متصاعد از آن می تواند منشأ وقوع خطر برای اجرای عملیات هات تپ باشد. در این دست شرایط باید نسبت به تداوم فعالیت های جاری کار گرم حساس بود و اقدامات لازم برای پیشگیری از وقوع هر گونه بحرانی را اتخاذ کرد.
- انتشار سیال می تواند ناشی از وسایط نقلیه ای باشد که در مجاورت محل کار گرم در حال تردد هستند. ممکن است این وسایل حامل تانکرهای حاوی مواد شیمیایی باشند. در این شرایط بر حسب ماهیت سیال ممکن است برون ریزی سیال از درون تانکر به صورت طبیعی باشد یا به دلیل هر گونه سانحه ای، سیال از درون تانکر به بیرون متصاعد شود. ممکن است وسایط نقلیه حامل بشکه ها و ظرف های حاوی مواد شیمیایی خطر زا باشند و به هر دلیلی این مواد به بیرون نشت کنند. در چنین شرایطی احتمال وقوع حادثه غیر مترقبه بسیار بالاتر خواهد رفت و محیط در معرض آسیب آن ها قرار خواهد گرفت.
- ممکن است در محل هایی در مجاورت محل اجرای عملیات هات تپ منافذی وجود داشته باشد که از مجرای آن ها سیال یا ماده شیمیایی خطرناک به بیرون درز می کند و محیط اجرای عملیات هات تپ را تحت تأثیر خود قرار می دهد. برای مثال دریچه های زمینی که پس ماندهای زیرزمینی در داخل آن ها در جریان هستند می توانند درون خود حاوی مواد شیمایی خطر زا برای نیروی کار و اجرای کار گرم باشند. بسیاری از تیم های اجرای عملیات هات تپ نسبت به این دست موارد آگاهی و حساسیت لازم را ندارند و چه بسا در مواجهه با آن ها هیچ راهکاری برای ارائه ندارند اما بی توجهی به این دست موارد می تواند حتی به قیمت جان نیروی انسانی و تحریب کل پروژه تمام شود.
اجرای عملیات هات تپ و ضرورت توجه به خطرات محیطی - انتشار مواد می تواند ناشی از خود فعالیت های جاری کار گرم باشد. ممکن است به هر دلیلی نیروی کار در هر یک از مراحل اجرای هات تپ دچار ایراد شود و همین ایرادات باعث وقوع خطر از ناحیه مواد شیمیایی و سیالات خطرناک شود. برای مثال فرض کنید حین جوشکاری نازل، لوله اصلی سوراخ شود و سیال از درون آن فوران کند. در این شرایط خود تیم اجرای هات تپ برای خود آسیب و خطر ایجاد کرده است و تا جای ممکن باید نسبت به ایمنی فرایندها حساسیت به خرج داد تا شاهد وقوع چنین معضلاتی نشویم.
آگاهی نسبت به موارد ذکر شده از پیش شرط های عملیات هات تپ است. مجری عملیات باید تمامی محاسبات، برنامه ریزی ها و طرح های خود را به گونه ای پیاده کند که مسائل و معضلات فوق در آن در نظر گرفته شده باشند. در غیر این صورت امکان مواجهه با خطر در حین عملیات بالا خواهد رفت و این امر به صلاح یک مجموعه اجرایی عملیات هات تپ نیست که فرایندهای خود را با ضریب ریسک بالا انجام دهد. در نوشتارهای بعدی بیشتر به این دست مسائل خواهیم پرداخت.
