هات تپ و مواد شیمیایی در مناطق نفت خیز ، پالایشگاه ها و حتی نیروگاه ها دو جزء جدانشدنی از هم می باشند. آنچه نفت و گاز به همراه خود دارند ، فقط توسعه و پیشرفت نیست بلکه مواد شیمیایی که از تجزیه مواد مختلف در چرخه فرآوری نفت و گاز به وجود می آیند ، می توانند در محیط اطراف پراکنده شده و با آلایش هوا ، آب و خاک خطرات زیادی را متوجه کارکنان و همچنین خود عملیات هات تپ کنند. رعایت الزامات ایمنی هات تپ در پیشبرد صحیح عملیات امری ضروری است.
هات تپ و مواد شیمیایی
هات تپ یا کار گرم یکی از فرایند هایی است که در پالایشگاه ها و مجتمع های پتروشیمی روی خطوط لوله صورت می گیرد از این رو رعایت الزامات قبل از انجام کار و حین عملیات از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کارگرم به کاری گفته می شود که طی آن جرقه و اشتعال و آتش سوزی جز خطرات احتمالی کار خواهند بود. هات تپ نیز یک نمونه از کارهای گرم محسوب می شود. زیرا حرارت های ناشی از جوشکاری و همچنین حرارت های ایجاد شده از سمت دستگاه هات تپ روی لوله که گاهی به بیش از ۵۰۰ درجه سلسیوس نیز می رسد ، می تواند برهم کنش های اشتعال زا یا انفجاری را با آلاینده های موجود در محیط عملیات به وجود بیاورد. به هم دلیل است که می گوییم هات تپ و مواد شیمیایی جز لاینفک ایمنی خواه در محیط پالایشگاه ها و صنایع پتروشیمی هستند.
هات تپ و مواد شیمیایی زمانی به هم مربوط می شوند که محیط به آلاینده های شیمیایی آلوده باشد. در واقع میزان خطر و بروز حادثه به نوع عملیات و محیطی که قرار است کار گرم در آن انجام شود بستگی دارد. مثلا در محیطی که مواد قابل اشتعال قرار دارد ، طبیعتا کارهای گرمی نظیر برش فلز و جوشکاری و سنگ زنی باعث بروز جرقه و آتش سوزی می شوند. اما در محیطی که مواد قابل اشتعال و شیمیایی وجود نداشته باشد هات تپ و مواد شیمیایی هیچ ربطی به هم پیدا نخواهند کرد.
براساس مطالعات انجام شده در محیط پالایشگاه ها یا صنایع مرتبط با پتروشیمی انواع مختلفی از آلاینده ها تولید می شوند که به صورت گاز ، ذرات لجن و پساب مایع در محیط زیست انتشار می یابند. این آلاینده ها شامل هیدروکربن های آرومایتک چند حلقه ای ، فلزات سنگین ، بنزن و مشتقات آن ، هیدروژن سولفید ، نیتروژن دی اکسید ، کربن مونواکسید و سایر مواد شیمیایی هستند که بیشتر آن ها حتی در غلظت های پایین هم سمی بوده و می توانند اثرات سوء جبران ناپذیری بر اکوسیستم ، محیط زیست وسلامت انسان داشته باشند.
مخاطرات نیروی انسانی در عملیات هات تپ و مواد شیمیایی
پیوستگی هات تپ و مواد شیمیایی محیطی در فاز عملیاتی می تواند علاوه بر خطرات فنی ، تهدیدی برای سلامت نیروی انسانی هات تپ باشد. آلاینده های صنایع پتروشیمی از طریق تنفس ، خوردن و آشامیدن و یا جذب از طریق پوست وارد بدن می شوند. بدین لحاظ در محیط های شیمیایی در صنایع نفت و گاز میزان این آلاینده ها در هوا و محیط عملیاتی اندازه گیری خواهد شد. گاهی اوقات غذا و نوشیدنی های کارکنان نیز می بایست به لحاظ سلامت غذایی بررسی شوند.
یک نمونه از ارتباطات هات تپ و مواد شیمیایی خطر ساز در محیط های عملیاتی که می توان به آن اشاره کرد انتشار گاز ترش است. گاز ترش نوعی گاز سمی و بی رنگ است که شامل مقدار اندکی هیدروژن سولفید و گاهی اوقات دی اکسید کربن است. این گاز میزان خورندگی وسمیت بالایی دارد. نشت و انتشار گاز ترش در محیط عملیات هات تپ می تواند موجب مسمومیت وحتی خفگی کارکنان حاضر در عملیات شود. در محیط پالایشگاه ها با استفاده از تجهیزات آشکارساز این گاز را شناسایی می کنند.
زمانی که عملیات هات تپ و مواد شیمیایی محیط در مجاورت یکدیگر خطرساز شوند یکی از مهم ترین الزامات ، شناختن متغیرهایی است که ممکن است در محیط عملیات وجود داشته باشند. این مناطق معمولا تحت حفاظت و کنترل می باشند و تردد و اجرای هر عملیاتی در آن ها فقط در صورت اخذ مجوز از حراست محوطه صورت می پذیرد. پس واضح است که کارگرم در چنین محیط هایی غیر قابل انجام است و فقط در صورت گرفتن مجوز یا پرمیت و پاکسازی محیط از هرگونه مواد خطرآفرین میتوان عملیات کارگرم را انجام داد.
پرمیت نیز در صورتی صادر می شود که مسئول محوطه شرایط محیط را به صورت مفصل و جز به جز به مجری هات تپ گفته باشد و همچنین مجری عملیات هات تپ نیز تمامی دستور العمل ها و الزامات ایمنی و چک لیست مراحل را به مسئول محوطه تحویل داده باشد. در صورت تطبیق و هم خوانی این استاندارها با شرایط محیطی ، می توان عملیات را آغاز کرد.
طبق نکات ذکر شده در هر محیط عملیاتی هات تپی برای کنترل کردن هات تپ و مواد شیمیایی احتمالی در کنار یکدیگر باید نکات ایمنی و آتش نشانی و هم چنین الزامات و پیگیری های زیست محیطی از سوی کارکنان عملیات هات تپ و کارفرمای حاضر در منطقه انجام شود. همکاری در برقرار اصول ایمنی توسط طرفین قرار داد در عملیات هات تپ می تواند در کیفیت انجام کار افزایش چشمگیری ایجاد کند.
الزامات و پیگیری های ایمنی و آتش نشانی در حین برخورد هات تپ و مواد شیمیایی در یک عملیات عبارت اند از :
- بازرسی از تمام نقاط تحت پوشش
- صدور مجوز فعالیت های گرم و کار در ارتفاع
- تهیه گزارش و پیگیری نواقص
- شرکت در جلسات ایمنی کارگاهی
- تهیه فرم ها و سند های ایمنی و بازرسی
- تعمیر و نظارت بر ادوات اطفاء حریق
- ارزیابی کمی و کیفی مخاطرات
- بررسی حوادث پرسنلی و موتوری
- ارزیابی و تایید لوازم حفاظت فردی
همچنین الزامات و پیگیری های زیست محیطی در برخورد متقابل هات تپ و مواد شیمیایی در فاز عملیاتی از قرار زیر خواهد بود :
- بازرسی زیست محیطی از نقطه مورد نظر که قرار است عملیات هات تپ در آن انجام شود.
- نظارت بر اندازه گیری شاخص های آب ، هوا و خاک
- همکاری در شناسایی جنبه های زیست محیطی
- بررسی وضعیت پسماند ها
- همکاری در اندازه گیری شاخص های هوای پاک